Η περιοχή στην οποία εκτείνεται σήμερα η Περιφερειακή Ενότητα Φωκίδας κατά την αρχαιότητα καλυπτόταν από τη χώρα διαφόρων εθνών, δηλαδή των Εσπερίων Λοκρών, των Δωριέων, των Οιταίων, των Αιτωλών και των Φωκέων∙ στην περιοχή των τελευταίων εντοπίζεται το ιερό των Δελφών. Η Φωκίδα ήταν από τις σχετικά μικρές περιοχές της αρχαίας Ελλάδας, με έκταση 1.800 τ. χλμ., συνόρευε με τη χώρα των Οπουντίων Λοκρών,  τη Βοιωτία, τη χώρα των Οζολών Λοκρών, καθώς και με τη Δωρίδα. Αν και τα εδάφη της ήταν ορεινά, η γεωγραφική της θέση που ασκούσε έλεγχο στην επικοινωνία μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Στερεάς, αλλά και μεταξύ βόρειας και νότιας Ελλάδας, κατέστησε τους κατοίκους της σε αρκετές περιπτώσεις ρυθμιστές σημαντικών πολιτικών και στρατιωτικών γεγονότων. 

Αρχαϊκή και κλασική περίοδος: Το Φωκικό Κοινό
Στην Ιλιάδα αναφέρονται εννέα φωκικές πόλεις που απέστειλαν πλοία στην Τροία με κοινούς αρχηγούς τον Επίστροφο και τον Σχέδιο (Β, 517-520). Οι Φωκείς δεν θα είχαν ενδεχομένως διαμορφώσει μια αυτόνομη πολιτική οντότητα, αν δεν μεσολαβούσε η πίεση από τους Θεσσαλούς, οι οποίοι κατόρθωσαν να κατακτήσουν τη Φωκίδα το 595 π.Χ. στον Α΄ Ιερό πόλεμο. Αιτία ήταν η μεγάλη φήμη και ισχύς που είχε αποκτήσει το ιερό των Δελφών, το οποίο βρισκόταν αρχικά υπό τον έλεγχο των κατοίκων της Κρίσσας. Ο έλεγχος του μαντείου θα επηρέαζε πολιτικές και στρατιωτικές αποφάσεις που αφορούσαν όχι μόνο την Ελλάδα, αλλά όλες τις ελληνικές κοινότητες στον τότε γνωστό κόσμο. Κάτω από τον θεσσαλικό ζυγό, οι Φωκείς συνενώθηκαν και δημιούργησαν ένα ομοσπονδιακό κράτος, το Φωκικό Κοινό, με κοινό βουλευτήριο (Φωκικόν) και κοινό νόμισμα, στο οποίο συμμετείχαν ισότιμα όλες οι πόλεις. 
Πρωτεύουσα του Φωκικού κοινού ήταν η Ελάτεια. Αρχικά νομίσματα έκοψαν η Ελάτεια, η Λιλαία, η Αντίκυρα και ο Λέδων. Από αυτές ορισμένες σήμερα ανήκουν στη Βοιωτία και άλλες στη Φωκίδα, ενώ η Ελάτεια,  πρωτεύουσα του Κοινού, και η Αμφίκλεια βρίσκονται στη Φθιώτιδα. 

Δελφοί και Φωκικό Κοινό
Ανατρέχοντας κανείς στον κατάλογο των πόλεων που απάρτιζαν το Φωκικό Κοινό δεν μπορεί παρά να παρατηρεί την απουσία των Δελφών. Γεγονός είναι ότι οι Φωκείς εποφθαλμιούσαν το ιερό και τις προσόδους του και θεωρούσαν ότι θα έπρεπε να το ελέγχουν πολιτικά. Οι Δελφοί, όμως, ως έδρα της Αμφικτυονίας, επιζητούσαν αυτονομία. Σε διάφορες χρονικές στιγμές, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του 5ου αι. π.Χ., οι Φωκείς κατόρθωσαν χάρη στις συμμαχίες τους να κερδίσουν τον έλεγχο του ιερού.
Οι Φωκείς εξακολούθησαν να επιζητούν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους το ιερό των Δελφών σε όλη τη διάρκεια του 5ου και στο μεγαλύτερο μέρος του 4ου αι., με αποτέλεσμα να  ξεσπάσουν τρεις ακόμη ιεροί  πόλεμοι, ο Β΄, ο Γ΄ και ο Δ΄. 
Έπειτα από την οριστική επικράτηση του Φιλίππου Β΄ στον ελλαδικό χώρο, η Φωκίδα  ακολούθησε την ιστορία της υπόλοιπης Ελλάδας (βλ. Αναλυτικά «Ιστορία των Δελφών στα ελληνιστικά χρόνια» και «Ιστορία των Δελφών στα ρωμαϊκά χρόνια»). 

Κείμενο: Δρ. Αφροδίτη Καμάρα, Ιστορικός