Το κεφάλι του χρυσελεφάντινου αγάλματος που πιθανόν παρίστανε τον Απόλλωνα, 
© ΕΦΑ ​Φωκίδας, ΥΠ.ΠΟ.A

Στην αρχαιότητα, όπως και στις μέρες μας, τα αφιερώματα στον θεό θεωρούνταν ιερά και δεν επιτρεπόταν η μεταπώληση και η μετασκευή τους. Σε περίπτωση φθοράς και καταστροφής τους, υπήρχε η συνήθεια να θάβονται κοντά στο ιερό. Κάτι τέτοιο συνέβη περί τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., όταν καταστράφηκαν από πυρκαγιά αρκετά πολύτιμα αναθήματα και θάφτηκαν σε αποθέτες, δηλαδή λάκκους, στην ιερά οδό, απέναντι από την Άλω. Ορισμένα από αυτά πιθανώς συναποτελούσαν ένα χρυσελεφάντινο σύνολο που απεικόνιζε την Απολλώνια τριάδα, τον Απόλλωνα, την Άρτεμη και τη μητέρα τους, Λητώ. 

Οι ερευνητές συσχέτισαν τα ευρήματα με τα περίλαμπρα αναθήματα του Κροίσου, βασιλιά της Λυδίας, τα οποία περιγράφει ο Ηρόδοτος. Η ταύτιση, ωστόσο, παραμένει αβέβαιη και το μόνο σίγουρο είναι ότι πρόκειται για εντυπωσιακά έργα των μέσων του 6ου αιώνα π.Χ., με πιθανή προέλευση από τα καλλιτεχνικά εργαστήρια της Ιωνίας ή της Κορίνθου. 
Η κεφαλή του Απόλλωνα διακρίνεται για το μειλίχιο αρχαϊκό χαμόγελο, τα τοξωτά φρύδια και τις αμυγδαλωτές κόγχες των ένθετων ματιών. Τα μαλλιά στο κεφάλι είναι από επίχρυσο ασήμι, ενώ οι δυο πλατιοί βόστρυχοι που πέφτουν δεξιά κι αριστερά στους ώμους είναι κατασκευασμένοι από φύλλο χρυσού. Στον κορμό του αγάλματος στερεώνονταν χρυσά ή επίχρυσα κοσμήματα, ενώ τα γυμνά σημεία του σώματος ήταν κατασκευασμένα από ελεφαντοστό. Από τα πέλματα, σώζεται μόνο το μπροστινό μέρος, καθώς το υπόλοιπο καλυπτόταν από το ένδυμα. Ο θεός κρατούσε στο χέρι είτε την επίχρυση αργυρή φιάλη είτε το αργυρό κύπελλο της ίδιας προθήκης. 
Το έργο έχει αποδοθεί σε κορινθιακό εργαστήριο, όπως και ορισμένες από τις μικρογραφικές ανάγλυφες πλάκες από ελεφαντόδοντο, οι οποίες κοσμούσαν μάλλον το ερεισίνωτο του θρόνου του. Σε μια από αυτές απεικονίζεται ένα επεισόδιο της Αργοναυτικής εκστρατείας: οι γιοι του Βορέα, Ζύθης και Κάλαϊς, καταδιώκουν τις τερατόμορφες Άρπυιες που τυραννούσαν τον μάντη Φινέα, κι εκείνος σε αντάλλαγμα τους δίνει συμβουλές για το πως να φτάσουν στην Κολχίδα. Από τις υπόλοιπες πλάκες που σώζονται αποσπασματικά, αξιοσημείωτη είναι η παράσταση αναχώρησης πολεμιστή με άρμα.
Η γλυκύτητα της έκφρασης στην κεφαλή της Αρτέμιδος, που φέρει χρυσό διάδημα και ρόδακες για σκουλαρίκια, τη συνδέει με την ιωνική τέχνη, πιθανότατα της Σάμου. Δύο μεγάλα ορθογώνια φύλλα από χρυσό στόλιζαν πιθανόν το ένδυμα της θεάς. Ήταν διακοσμημένα με παραστάσεις υπαρκτών και μυθολογικών ζώων: αίγαγρος, λιοντάρι, ταύρος, ελάφι, πήγασος, γρύπας, σφίγγα. Όπως και στον Απόλλωνα, τα μάτια και τα φρύδια ήταν ένθετα. Στο ίδιο άγαλμα ανήκε μάλλον και το αριστερό χέρι με χρυσό βραχιόλι. Εκτός από το τρίτο μεγάλο κεφάλι, αυτό της Λητούς, εκτίθενται ακόμα πέντε μικρότερα ελεφάντινα πρόσωπα και μέρη σώματος από άλλα αγάλματα. 
Σώζονται επίσης αρκετά από τα πρόσθετα χρυσά κοσμήματα, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν τα πλακίδια με παραστάσεις Γοργούς, Πήγασου και γρύπα, καθώς και ρόδακες, ανθέμια και άλλα φυτικά κοσμήματα. Το σύνολο συμπληρώνουν φύλλα χρυσού με μορφή βοστρύχων, τμήματα ενδυμάτων, διαδήματα και ένα περιδέραιο με λεοντοκεφαλές. 
Στις ίδιες προθήκες εκτίθενται και άλλα ευρήματα του αποθέτη, όπως τέσσερις χάλκινες σφίγγες πάνω σε ιωνικά κιονόκρανα, τμήματα από οστέινο αυλό, τμήματα αργυρής επίχρυσης φιάλης, χάλκινες λαβές λεβήτων, δυο από τις οποίες έχουν μορφή σειρήνας με ανοιχτά φτερά, βάση χάλκινου θυμιατηρίου (φέρει επιγραφή που έχει σχετιστεί με τον Κροίσο), πολλά οστέινα περίτμητα πλακίδια που διακοσμούσαν κάποιο ξύλινο αντικείμενο, δυο πήλινες αντωπές σφίγγες, τρεις πήλινες γυναικείες προτομές, πολλές χάλκινες αιχμές βελών και σιδερένιες αιχμές δοράτων.

Κείμενο: Δρ. Αθανάσιος Σίδερης, Αρχαιολόγος

Επιμέλεια: Δρ. Αφροδίτη Καμάρα, Ιστορικός