Αέτωμα: Το τριγωνικό τμήμα που καταλαμβάνει το χώρο από τη γωνία της στέγης μέχρι το επιστύλιο στους αρχαίους ελληνικούς ναούς. Συνήθως έφερε γλυπτό διάκοσμο, ο οποίος ονομαζόταν και «εναέτιος» (συχνά απαντά ο όρος «εναέτια γλυπτά» σε αρχαιολογικά κείμενα).
Άρατος Σικυώνιος: Πολιτικός και στρατηγός (271-213 π.Χ.) από την Σικυώνα, πόλη της δυτικής Κορινθίας, ο οποίος καθαίρεσε τον τύραννο Νικοκλή (251 π.Χ.). Υποστηρικτής της πανελλήνιας ενότητας, έκανε τη Σικυώνα μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας και στη συνέχεια ηγήθηκε του ομοσπονδιακού αυτού κράτους σε πολλούς πολέμους εναντίον της Αιτωλικής Συμπολιτείας, της Σπάρτης και του Μακεδονικού βασιλείου. Δολοφονήθηκε με δηλητήριο το 213 π.Χ. και, σύμφωνα με τον Πολύβιο και τον Πλούταρχο, ηθικός αυτουργός ήταν ο Φίλιππος Ε΄ της Μακεδονίας.
Αρχιτεκτονικά γλυπτά: Με τον όρο αυτό δηλώνονται τα γλυπτά, ολόγλυφα ή ανάγλυφα, που αποτελούν τον διάκοσμο σε δημόσια, κατά κύριο λόγο, οικοδομήματα, κυρίως ναούς. Στα κυρίως αρχιτεκτονικά γλυπτά εντάσσονται οι συνθέσεις του αετώματος, τα ανάγλυφα των μετοπών και της ζωφόρου, στα κτίρια δωρικού και ιωνικού ρυθμού αντιστοίχως, και τα ακρωτήρια. Επιπλέον, γλυπτές παραστάσεις μπορεί να φέρουν τα κιονόκρανα και τα προστατευτικά θωράκια. Εκτός από ανάγλυφα με παραστάσεις, συχνή είναι η παρουσία πολλών διακοσμητικών μοτίβων, των οποίων η θέση καθορίζεται συνήθως από τον αρχιτεκτονικό ρυθμό.
Ατταλίδες: Η βασιλική δυναστεία της Περγάμου, που αναδύθηκε μέσα από τους πολέμους των Επιγόνων. Ο ιδρυτής της δυναστείας, Φιλέταιρος, ήταν ταμίας του Λυσίμαχου, στρατηγού και διαδόχου του Μ. Αλεξάνδρου. Μετά το θάνατο του Λυσίμαχου στη μάχη του Κουροπεδίου το 281 π.Χ., ο Φιλέταιρος προσεταιρίστηκε τον Σέλευκο Α΄, διατήρησε τον έλεγχό του επί του βασιλικού θησαυροφυλακίου και, μετά το θάνατο του Σελεύκου, εδραίωσε την εξουσία του στο βασίλειο της Περγάμου. Ο ανεψιός και δεύτερος στη σειρά διάδοχός του, Άτταλος Α΄, πέτυχε αποφασιστική νίκη κατά των Γαλατών που είχαν εγκατασταθεί στη Μικρά Ασία, δίνοντας το όνομά του στη δυναστεία.
Βαγιαζήτ Α΄: Σουλτάνος (1354-1403) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, επονομαζόμενος Κεραυνός (Yildirim), γιος του Μουράτ Α΄. Κατέλαβε πολλά εδάφη ειδικά στα Βαλκάνια αλλά ηττήθηκε και αιχμαλωτίστηκε από τον Ταμερλάνο στη μάχη της Άγκυρας το 1402. Αυτοκτόνησε στην αιχμαλωσία, μη αντέχοντας τον εξευτελισμό που είχε υποστεί.
Βρέννος: Ένας από τους στρατηγούς του εκστρατευτικού σώματος των Γαλατών που κατήλθαν από την Πανοννία και επιτέθηκαν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας το 279 π.Χ.. Ο Βρέννος οδήγησε το στρατό του προς την Κεντρική Ελλάδα με απώτερο στόχο τη λεηλασία του ιερού των Δελφών. Παρά τις αρχικές τους επιτυχίες, αντιμετωπίστηκαν σθεναρά στις Θερμοπύλες, ενώ η επίθεσή τους στους Δελφούς, σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, απέτυχε λόγω πανικού που ξέσπασε τη νύχτα στο στρατόπεδό τους. Όσοι γλίτωσαν, αποδεκατίστηκαν αργότερα, προσπαθώντας να διαφύγουν από τις Θερμοπύλες. Αναφέρεται ότι ο Βρέννος αυτοκτόνησε πίνοντας άκρατον οίνο ή πέφτοντας πάνω στο σπαθί του.
Γκούρας: Ο Γιάννης Γκούρας (1771-1826), οπλαρχηγός της Στερεάς Ελλάδας που καταγόταν από τη Γκούρα Φθιώτιδας, υπήρξε πρωτοπαλίκαρο του οπλαρχηγού Πανουργιά και του Οδυσσέα Ανδρούτσου. Σκοτώθηκε κατά την πολιορκία της Ακρόπολης από τον Οθωμανό στρατηγό Κιουταχή.
Δαιδαλική τέχνη: Η τεχνοτροπία της γλυπτικής που αναπτύχθηκε κατά τον 7ο αιώνα π.Χ. ονομάζεται δαιδαλική και αποτελεί τη μετάβαση από τη γεωμετρική στην αρχαϊκή τέχνη. Ο όρος οφείλει το όνομά του στον Δαίδαλο, τον πρώτο τεχνίτη που κατασκεύασε μορφές έτοιμες να κινηθούν. Χαρακτηριστικό των δαιδαλικών μορφών είναι η μετωπικότητα και η οργάνωσή τους βάσει του κατακόρυφου και των οριζόντων αξόνων που διέπουν τις φυσικές μορφές. Τα χέρια είναι συνήθως κολλημένα στο σώμα, ενώ η κόμμωση παρουσιάζει μια διάταξη σε ζώνες, που θυμίζει περούκα, τη λεγόμενη οροφωτή φενάκη.
Δεσποτάτο του Μορέως (ή Μυστρά): Ημιαυτόνομο βυζαντινό κρατίδιο με έδρα τον Μυστρά, που περιέλαβε σταδιακά όλη την Πελοπόννησο. Ιδρύθηκε από τον Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο το 1262 και καταλύθηκε οριστικά από τον σουλτάνο Μωάμεθ Β΄ το 1460. Ηγετική του οικογένεια ήταν οι Παλαιολόγοι.
Δευκαλίων: Ο Δευκαλίων, γιος του Προμηθέα, και η σύζυγός του, Πύρρα, κόρη του Επιμηθέα, ήταν οι μόνοι άνθρωποι που, κατά την ελληνική μυθολογία, επέζησαν του κατακλυσμού. Προκειμένου να αναπαραχθεί το ανθρώπινο γένος, ο Δευκαλίων και η Πύρρα άρχισαν να πετούν πέτρες πίσω τους, όταν αποτραβήχτηκαν τα κατακλυσμιαία νερά. Από τις πέτρες που πετούσε ο Δευκαλίων γεννιόνταν άντρες και από αυτές που πετούσε η Πύρρα γεννιόνταν γυναίκες.
Δουκάτο των Αθηνών: Φραγκικό κρατίδιο με έδρα την Αθήνα και αρκετά εκτεταμένη επικράτεια που περιλάμβανε την Αττική, τη Βοιωτία και τη Φωκίδα. Ιδρύθηκε από τον Βονιφάτιο τον Μομφερατικό το 1204 και παραχωρήθηκε στην οικογένεια των Ντε λα Ρος (de la Roche). Στη διάρκεια της πολυκύμαντης ιστορίας του περιήλθε στα χέρια πολλών ηγεμόνων, μέχρι την κατάλυσή του το 1456 από τον Μωάμεθ Β΄.
Δυοβουνιώτης: Ο κατά κόσμον Γιάννης Ξύκης (1757-1831) υπήρξε οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης που έλαβε το προσωνύμιό του από τον τόπο καταγωγής του, τα Δυο Βουνά Φθιώτιδας. Εμπνεύστηκε το αμυντικό σχέδιο στη μάχη των Βασιλικών το 1821, η οποία στάθηκε καθοριστική για την τελική κατάληψη της Τριπολιτσάς από τους επαναστατημένους Έλληνες.
Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας: Κληρικός, μέλος της Φιλικής Εταιρείας και αγωνιστής καταγόμενος από τη Δεσφίνα Φωκίδας (1780-1821). Ήταν ο πρώτος κληρικός που έπεσε μαχόμενος κατά την επανάσταση του 1821. Σκοτώθηκε στην Αλαμάνα.
Εταιρεία των Ναβαρραίων: Μισθοφορικό στράτευμα με στρατιώτες καταγόμενους από τη Ναβάρρα της Ισπανίας, το οποίο έδρασε σε διάφορα σημεία της Ευρώπης κατά τον 14ο αιώνα. Στην Ελλάδα συγκρούστηκε με την Καταλανική Εταιρεία, καταλαμβάνοντας περιοχές της Φωκίδας, ωστόσο ηττήθηκαν τελικά και αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν.
Ζωφόρος: Ένα από τα βασικά αρχιτεκτονικά στοιχεία της αρχαίας ελληνικής ναοδομίας, συνίσταται σε ταινία που περιτρέχει το οικοδόμημα κάτω από τη στέγη. Μαζί με το επιστύλιο και το γείσο συναποτελούν τον θριγκό του ναού. Στα κτίρια δωρικού ρυθμού, η ζωφόρος αποτελούνταν από μετόπες και τρίγλυφα, ενώ στα κτίρια ιωνικού ρυθμού περιτρέχει το άνω μέρος του σηκού και φέρει διακόσμηση με ανάγλυφες παραστάσεις.
Ιουρασική ή Ιουράσια περίοδος: Με τον όρο αυτό, που οφείλει το όνομά του στα Ιουράσια όρη που βρίσκονται στα σύνορα Γαλλίας, Ελβετίας και Γερμανίας, είναι γνωστή η περίοδος που εκτείνεται από 199 έως 145 εκατομμύρια χρόνια πριν και αποτελεί τη μεσαία περίοδο του Μεσοζωικού αιώνα ή «Αιώνα των Ερπετών».
Καταλανική Εταιρεία: Μισθοφορικός στρατός απαρτιζόμενος κυρίως από Καταλανούς της Ισπανίας, που έδρασε στη Σικελία, τον ελλαδικό χώρο και τις περιοχές της Μικράς Ασίας κατά τον 14ο αιώνα, υπηρετώντας κυρίως τους Βυζαντινούς. Ωστόσο, η αθέτηση από μέρους του Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου των οικονομικών υποσχέσεών του απέναντι στους Καταλανούς, είχε ως αποτέλεσμα λεηλασίες και βιαιότητες από τους τελευταίους σε διάφορες περιοχές του Βυζαντίου. Με τη μάχη του Αλμυρού το 1311 η Καταλανική Εταιρεία κατέλαβε το Δουκάτο των Αθηνών και αργότερα και το Δουκάτο των Νέων Πατρών, που στο τέλος οικειοθελώς υπήγαγαν στην εξουσία του βασιλιά της Αραγωνίας.
Κιουταχή Πασάς: Ο Μεχμέτ Ρεσίτ Πασάς Κιουταχής (1780-1839) ήταν γεωργιανής καταγωγής εξισλαμισμένος ορθόδοξος, ο οποίος κατόρθωσε να αναρριχηθεί στη στρατιωτική ιεραρχία. Το 1809 διορίστηκε διοικητής στην Κιουτάχεια, από όπου έλαβε το προσωνύμιό του.
Κοινό των Αιτωλών: Ομοσπονδιακό κράτος της Δυτικής Ελλάδας, γνωστό και με την ονομασία Αιτωλική Συμπολιτεία. Ιδρύθηκε γύρω στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. ως αντίπαλο δέος της Μακεδονίας, αλλά και της Αχαϊκής Συμπολιτείας της Πελοποννήσου, με έδρα το Θέρμο. Αναδείχθηκε σε ρυθμιστικό παράγοντα της Ελλάδας μετά την απόκρουση των Γαλατών το 279 π.Χ. Μετά την υπογραφή συνθήκης με τη Ρώμη το 189 π.Χ., η Συμπολιτεία περιήλθε στη ρωμαϊκή σφαίρα επιρροής.
Κρητιδική περίοδος: Με τον όρο αυτό είναι γνωστή η περίοδος πριν από 145-165 εκατομμύρια έτη που αποτελεί την τελευταία περίοδο του Μεσοζωικού αιώνα. Κατά την περίοδο αυτή εξαφανίστηκαν όλα τα μεγάλα ερπετά και ιδιαίτερα οι δεινόσαυροι. Η περίοδος έλαβε το όνομά της από την κρητίδα, ένα ασβεστολιθικό μαλακό πέτρωμα, τη γνωστή κιμωλία, που εναποτέθηκε στο τέλος της περιόδου σε αρκετές περιοχές της Βόρειας Ευρώπης και της Βρετανίας.
Λοκροί: Αρχαίο ελληνικό φύλο που κατοικούσε στο χώρο της κεντρικής Ελλάδας και διακρινόταν σε δύο κλάδους, τους Οζολούς ή Εσπέριους Λοκρούς, που κατοικούσαν στα δυτικά, στις σημερινές περιοχές της Φωκίδας και της ορεινής Ναυπακτίας, και τους Οπούντιους Λοκρούς που κατοικούσαν στην περιοχή της Φθιώτιδας και είχαν ως κέντρο τους τον Οπούντα, πόλη απέναντι από την Εύβοια. Στα ανατολικά κατοικούσαν και οι Επικνημίδιοι Λοκροί, που κατοικούσαν στο όρος Κνημίδα της Φθιώτιδας.
Μαλιείς : Ελληνικό φύλο που κατοικούσε στην ανατολική κοιλάδα του ποταμού Σπερχειού, γύρω από το Μαλιακό κόλπο. Οι κυριότερες πόλεις τους ήταν η Τραχίνα και η Ανθήλη.
Μαρμαριά: Η περιοχή του τεμένους της Αθηνάς Προναίας. Ονομάστηκε έτσι από το γεγονός ότι οι κάτοικοι της περιοχής συνέλεγαν από εκεί κομμάτια μαρμάρου και λίθων, τα οποία χρησιμοποιούσαν ως οικοδομικό υλικό για νεότερες κατασκευές.
Μετόπη: Ο όρος υποδήλωνε αρχικά τα ενδιάμεσα κενά μεταξύ των τριγλύφων στη ζωφόρο των αρχαίων ελληνικών ναών δωρικού ρυθμού. Τα κενά αυτά καλύπτονταν από πλάκες οι οποίες διακοσμούνταν με παραστάσεις, ανάγλυφες ή γραπτές, με θέματα κυρίως εμπνευσμένα από τον μύθο.
Ουραρτού: Πρόκειται για το βιβλικό βασίλειο του Αραράτ, μιας περιοχής της Αρμενίας. Αναδείχθηκε σε σημαντική στρατιωτική δύναμη κατά τον 9ο αι. π.Χ. και κατακτήθηκε από τους Μήδους στις αρχές 6ο αι. π.Χ.
Πανουργιάς: Προσωνύμιο του Δημήτριου Ξηρού (1767-1834), ο οποίος καταγόταν από τον Άγιο Γεώργιο Παρνασσίδος. Ήταν ένας από τους σημαντικότερους οπλαρχηγούς της Στερεάς Ελλάδας και της Ελληνικής Επανάστασης. Ο γιος του, Ιωάννης, και ο εγγονός του, Πανουργιάς, διετέλεσαν βουλευτές.
Πριγκιπάτο της Αχαΐας: Φραγκικό κρατίδιο που ιδρύθηκε στην Πελοπόννησο από το Γουλιέλμο Σαμπλίτη μετά την Δ΄ Σταυροφορία και αργότερα περιήλθε στα χέρια της οικογένειας των Βιλλεαρδουίνων. Καταλύθηκε από το Θωμά Παλαιολόγο το 1430.
Παν: Τραγοπόδαρος θεός της φύσης και του ποιμενικού βίου. Ήταν γιος του Ερμή και της Νύμφης Δρυόπης και κατοικούσε στα Αρκαδικά όρη. Καθώς ήταν αποκρουστικός στη μορφή, η μητέρα του τον εγκατέλειψε μόλις τον αντίκρισε∙ ο Ερμής, ωστόσο, τον πήρε μαζί του στον Όλυμπο, όπου ο Διόνυσος τον ενέταξε στη συνοδεία του. Στην αρχαία τέχνη απεικονίζεται με πυκνή γενειάδα, τριχωτό σώμα και δύο κέρατα στο κεφάλι.
Πελασγοί: Προελληνικό φύλο της Ελλάδας, που αναφέρεται από αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, όπως ο Ησίοδος και ο Ηρόδοτος.
Προμαντεία: Το δικαίωμα της προτεραιότητας στη λήψη χρησμού από το Μαντείο των Δελφών.
Τρίγλυφο: Στοιχείο της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής με χαρακτηριστική εμφάνιση που συνίσταται σε δύο μεσαία αυλάκια, που ονομάζονται γλυφές, και δύο λεπτότερα ακραία αυλάκια, τις ημιγλυφές.
Φιάλη: Ευρύ και ρηχό αγγείο πόσης, με ή χωρίς πόδι, με κύρια χρήση του την προσφορά σπονδών και την κατανάλωση υγρών. Όταν το σκεύος αυτό έφερε ένα εξόγκωμα στο κέντρο του, συνήθως για την υποδοχή των δαχτύλων, ονομαζόταν ομφαλωτή φιάλη.
Φιλόμηλος: Στρατηγός των Φωκέων, καταγόμενος από την πόλη Λέδων. Ήταν επικεφαλής της επίθεσης των Φωκέων εναντίον των Δελφών το 356 π.Χ., που σήμανε την έναρξη του Γ΄ Ιερού Πολέμου. Αφαίρεσε μεγάλο μέρος των αναθημάτων του ιερού των Δελφών για να χρηματοδοτήσει τις πολεμικές του ανάγκες και ιδιαίτερα τη δημιουργία μισθοφορικού στρατού, με τη συμμετοχή των Αθηναίων, των Σπαρτιατών και των Κορινθίων. Όταν ο στρατός του συγκρούστηκε με αυτόν των Θηβαίων κοντά στην Τιθορέα, η μάχη κρίθηκε υπέρ των αντιπάλων του και ο ίδιος αυτοκτόνησε. Τον διαδέχθηκε ο αδελφός του, Ονόμαρχος.
Φιλοκράτειος ειρήνη: Η ειρήνη που υπογράφηκε το 346 π.Χ. μεταξύ Αθηναίων και Μακεδόνων. Πήρε το όνομά της από τον εκπρόσωπο των Αθηναίων, τον Φιλοκράτη.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Η συγγραφική ομάδα της Time Heritage για το έργο «Ψηφιακοί Δελφοί» απαρτίζεται από τους:
Δρ. Αφροδίτη Καμάρα, ιστορικό με ειδίκευση στην Ύστερη Αρχαιότητα
Δρ. Κλεοπάτρα Φέρλα, ιστορικό με ειδίκευση στην Αρχαία Ιστορία
Δρ. Θάνο Σίδερη, αρχαιολόγο με ειδίκευση στην Κλασική Αρχαιολογία
Δρ. Μαριωάννα Λουκά, αρχαιολόγο με ειδίκευση στην Κλασική Αρχαιολογία και διπλωματούχο μεταφράστρια του παν/μίου Marc Bloch, στο Στρασβούργο
Δρ. Μεταξία Παπαγεωργίου, αρχαιολόγο με ειδίκευση στην Κλασική Αρχαιολογία και την Αρχαιομετρία