Ο θησαυρός των Αθηναίων 
© ΕΦΑ ​Φωκίδας, ΥΠ.ΠΟ.Α

Ο Θησαυρός των Αθηναίων είναι ο πρωιμότερος δωρικός θησαυρός των Δελφών κατασκευασμένος από μάρμαρο. Οικοδομήθηκε από τους Αθηναίους για τη νίκη τους επί των Περσών, μάλλον στον Μαραθώνα, το 490 π.Χ. Φέρει γλυπτό διάκοσμο με θέματα εμπνευσμένα από τη ζωή του Ηρακλή και του Θησέα.

Ο Θησαυρός των Αθηναίων είναι το καλύτερα διατηρημένο μνημείο του αρχαιολογικού χώρου των Δελφών. Βρίσκεται πάνω στην πρώτη προς βορρά στροφή της ιεράς οδού που οδηγούσε στο ναό του Απόλλωνα, δίπλα στο βουλευτήριο της πόλης των Δελφών. Σύμφωνα με μαρτυρία του Παυσανία, οι Αθηναίοι έκτισαν τον Θησαυρό περί το 490 π.Χ., σε ανάμνηση της νίκης τους στη μάχη του Μαραθώνα. Ωστόσο, βάσει της τεχνοτροπίας των αρχιτεκτονικών γλυπτών του, θεωρείται ότι η οικοδόμησή του ολοκληρώθηκε στα τέλη του 6ου ή στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. Είναι πιθανό ο Παυσανίας να ανέφερε ως χρονολογία οικοδόμησης του μνημείου την επαύριον της μάχης του Μαραθώνα, εξαιτίας της τριγωνικής πλατείας που βρίσκεται σε επαφή με το νότιο τοίχο του μνημείου, πάνω στην οποία οι Αθηναίοι είχαν τοποθετήσει τα λάφυρα της ομώνυμης μάχης, όπως ενημερώνει σχετική επιγραφή στο κρηπίδωμα της βάσης της:
Ἀθεναῖοι τ[ο̃]ι Ἀπόλλον[ι ἀπό Μέδ]ον ἀκροθίνια τε̃ς Μαραθ[ο̃]νι μ[άχες].
Το μνημείο αποτελεί το πρωιμότερο δείγμα δωρικού θησαυρού από μάρμαρο. Είναι δίστυλος εν παραστάσι, εξ ολοκλήρου κατασκευασμένος από παριανό μάρμαρο. Στα μετακιόνια διαστήματα της πρόσοψης του θησαυρού υπήρχαν μεταλλικές θύρες, όπως μαρτυρούν οι εντορμίες σε σημεία των δύο κιόνων της πρόσοψης. Το μνημείο έχει διαστάσεις 6,57 επί 9,65 μ. και ζωφόρο με 6 μετόπες στις στενές πλευρές και 9 στις μακρές. Στη βόρεια και δυτική πλευρά, που δεν ήταν ορατές στους επισκέπτες του θησαυρού, απεικονίζονταν άθλοι του Ηρακλή, ενώ στη νότια πλευρά σκηνές από τον βίο του Θησέα και στην ανατολική η Αμαζονομαχία. Το τριγωνικό ανάλημμα στο νότιο τοίχο του μνημείου είναι κατασκευασμένο από πωρόλιθο που περιβάλλεται από γκρίζο ασβεστόλιθο.
Από τον 3ο αιώνα π.Χ. και εξής, οι εξωτερικοί τοίχοι του θησαυρού καλύφθηκαν με 150 περίπου επιγραφές, μετατρέποντάς το σε ένα είδος αρχείου της πόλης των Αθηνών. Μεγάλο μέρος των επιγραφών αυτών αφορούν σε τελετουργίες, όπως η Πυθαΐς, επίσημη αττική αντιπροσωπεία στους Δελφούς, που έπαιρνε τη μορφή θρησκευτικής πομπής προς τιμήν του Πυθίου Απόλλωνα. Άλλες επιγραφές αναγράφουν συγκεκριμένα προνόμια ατόμων ή επαγγελματικών ενώσεων ή, τέλος, ανήκουν στη γνωστή κατηγορία των απελευθερωτικών επιγραφών από δούλους, τόσο συνηθισμένων στους Δελφούς. Οι σημαντικότερες, ωστόσο, είναι οι επιγραφές που διασώζουν δύο ύμνους στον Απόλλωνα και οι οποίες βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο των Δελφών, έχοντας αντικατασταθεί στο μνημείο από γύψινο εκμαγείο.
Ο Θησαυρός των Αθηναίων αναστηλώθηκε μεταξύ 1903-1906 με έξοδα του Δημάρχου Αθηναίων Σπύρου Μερκούρη. Κατά την αναστήλωση κατασκευάστηκαν εκμαγεία των μετοπών, τα οποία εντοιχίστηκαν στο μνημείο, ενώ οι αρχικές αποτοιχίστηκαν, συντηρήθηκαν και εκτίθενται στο Μουσείο Δελφών. Νεώτερη αναστήλωση του θησαυρού ολοκληρώθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού τη δεκαετία του 2000.