Στην κοιλάδα του ποταμού Κηφισσού αναπτύχθηκαν δύο από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαίας Φωκίδας, η  Λίλαια  και ο Έρωχος (σημ. Πολύδροσο). Η ευρύτερη περιοχή κατοικήθηκε από την 3η χιλιετία π.Χ., ενώ τα ανασκαφικά ευρήματα μαρτυρούν την κατοίκηση της περιοχής και κατά τους γεωμετρικούς χρόνους. 
Η  Λίλαια χτίστηκε στις πλούσιες πηγές του ποταμού Κηφισσού και οφείλει το όνομά της στη νύμφη Λίλαια, κόρη του θεοποιημένου ποταμού Κηφισσού ο οποίος ήταν γιός του Ωκεανού. 
Στις πηγές της Αγίας Ελεούσας, αρχιτεκτονικά μέλη μαρτυρούν την ύπαρξη ενός κρηναίου οικοδομήματος, καθώς και ενός ναού αφιερωμένου στον Κηφισό, το οποίο εντοπίζεται στο παρακείμενο άνδηρο που στηρίζεται σε πολυγωνικό αναλημματικό τοίχο. Σήμερα στην ίδια θέση διατηρούνται και τα ερείπια της πρωτοβυζαντινής βασιλικής του Αγίου Χριστοφόρου, ενώ στα ανατολικά διατηρείται η μεσοβυζαντική εκκλησία της Αγίας Ελεούσας. Στο λόφο «Πύργος» ή «Παλαιόκαστρο» διατηρείται μεγάλο τμήμα του ισχυρού οχυρωματικού περιβόλου της πόλης, η οποία οικοδομήθηκε μετά από την καταστροφή της από τον Φίλιππο Β’ της Μακεδονίας το 346 π.Χ., στο πλαίσιο της ανοικοδόμησης των Φωκικών ακροπόλεων.
Η πόλη Έρωχος, η οποία έχει ταυτιστεί με το λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1χλμ. από την πηγή  της  Αγίας Ελεούσας, μετά την καταστροφή των φωκικών πόλεων από το Φίλιππο το Β΄ συνοικίσθηκε με τη Λίλαια. Στη επικράτεια του Ερώχου ανήκε και ένα αγροτικό ιερό αφιερωμένο στη θεά Δήμητρα. Η ανασκαφή που πραγματοποιήθηκε από τον Χρήστο Καρούζο στα 1928-1934 έφερε στο φως ένα τετράγωνο περίβολο με δωμάτια και πληθώρα ευρημάτων όπως πήλινα ειδώλια, κοσμήματα, αγγεία κ.ά., τα οποία δείχνουν ότι το ιερό λειτουργούσε από τους ύστερους αρχαϊκούς έως τους ελληνιστικούς χρόνους.  
Κείμενο: Δρ. Αφροδίτη Καμάρα, Ιστορικός