Η στήλη του Μασσαλιώτη Απελλή
© ΕΦΑ Φωκίδας, ΥΠΠΟ
Ο Θησαυρός των Μασσαλιωτών ή Αιολικός θησαυρός οικοδομήθηκε στο τέμενος της Αθηνάς Προναίας στην περίοδο 530-510 π.Χ. Είχε τη μορφή μικρού ναού εν παραστάσι με δύο κίονες στην πρόσοψη και ήταν κατασκευασμένος από παριανό μάρμαρο. Από τον θησαυρό αυτόν σώζονται λείψανα μιας ανάγλυφης ζωφόρου, με πλούσια διακόσμηση με ανθέμια λωτού και σκηνές Γιγαντομαχίας και Αμαζονομαχίας. Τα «αιολικά» κιονόκρανα του θησαυρού των Μασσαλιωτών πιθανόν στάθηκαν πρότυπα για την εξέλιξη του κορινθιακού κιονόκρανου.
Στα δυτικά του ναού της Αθηνάς Προναίας, δίπλα στον Δωρικό Θησαυρό, βρίσκονται τα ερείπια ενός θησαυρού με πρόναο και σηκό. Φέρει δύο κίονες στην πρόσοψη και παραστάδες στον πρόναο που κοσμούνται με αιολικά κιονόκρανα, τα οποία θεωρείται γενικά ότι αποτέλεσαν πρότυπο για την ανάπτυξη του κορινθιακού ρυθμού. Το κτίριο, διαστάσεων 6,14 x 8,63 μ., είναι κτισμένο από παριανό μάρμαρο. Το ύψος του έχει υπολογιστεί σε 7,8 μ. περίπου. Το ένα τουλάχιστον αέτωμα είχε γλυπτό διάκοσμο, όπου παρουσιαζόταν ένα τέθριππο. Η σίμη έφερε λεοντοκεφαλές, ενώ τα πλευρικά ακρωτήρια παρίσταναν Νίκες. Η ιωνική ζωφόρος εκτείνεται τουλάχιστον στις τρεις πλευρές του κτιρίου. Θα πρέπει να περιελάμβανε τουλάχιστον 140 μορφές. Αναγνωρίζεται παράσταση Αμαζονομαχίας, Γιγαντομαχίας και άλλες σκηνές μάχης.
Ο Θησαυρός οικοδομήθηκε από τους Μασσαλιώτες για να τονίσει την αυξανόμενη εμπορική ισχύ της αποικίας αυτής των Φωκαέων. Ωστόσο, ενδέχεται να αποτελούσε και ανάθημα για τη νίκη τους επί των Λιγύων, φύλου που κατοικούσε στην περιοχή της σημερινής βορειοδυτικής Ιταλίας. Η ταύτιση αυτή επιβεβαιώνεται και με αποσπασματική επιγραφή σε μαρμάρινο αρχιτεκτονικό μέλος που βρέθηκε στην ευρύτερη περιοχή.
Κείμενο: Δρ. Αφροδίτη Καμάρα, Ιστορικός