Ο χρυσόμαλλος Απόλλων με τη Λύρα,
© ΕΦΑ ​Φωκίδας, ΥΠ.ΠΟ.A

Ο Απόλλων ήταν ο θεός που συμβόλιζε το φως, την αναγέννηση και προστάτευε τις τέχνες και τις υψηλότερες εκφάνσεις του πνεύματος.

Υπάρχουν πολλές μυθολογικές εκδοχές για τη γέννηση και τη δράση του θεού. Ο Απόλλων γεννήθηκε την 7η μέρα του μηνός Βυσίου, του πρώτου μήνα της άνοιξης. Βρέφος ακόμη, αναγκάστηκε να τοξεύσει και να σκοτώσει τον Πύθωνα, τον δράκοντα που συμβόλιζε τις χθόνιες δυνάμεις. Σύμφωνα με άλλες μυθολογικές παραδόσεις, ο Απόλλων σκότωσε τον δράκοντα στα Τέμπη ή στην Κρήτη και, για να καθαρθεί από την πράξη του, αυτοεξορίστηκε στη χώρα των Υπερβορείων. Στην Αττική, η επάνοδος από τους Υπερβορείους και η αναγέννηση που ακολούθησε εορτάζονταν την 6η και 7η μέρα του μήνα Θαργηλιώνος με θρήνους τη μια μέρα και με χαρμόσυνους παιάνες την επομένη. Η σχέση του Απόλλωνα με τον κάτω κόσμο και η κυριαρχική θέση του στο αέναο παιχνίδι του θανάτου και της αναγέννησης συμβολίζεται με τη δοξασία ότι στον τρίποδα των Δελφών είχαν ενταφιαστεί τα λείψανα του Πύθωνα ή, κατά τους Ορφικούς, του διαμελισμένου από τους Τιτάνες Διονύσου.

Το σημαντικότερο στοιχείο της λατρείας του Απόλλωνα που απορρέει ακριβώς από αυτήν τη σχέση του με τον κάτω κόσμο και με την επικράτηση επ’ αυτού, είναι η μαντική τέχνη. Σύμφωνα με τη «θεολογία» που αναπτύχθηκε στη δελφική λατρεία, κατά την ώρα της χρησμοδοσίας ο Απόλλωνας ενσαρκωνόταν μέσω της Πυθίας. Σε προέκταση της ιδιότητάς του αυτής, ο Απόλλωνας γίνεται ρυθμιστής της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Δεν είναι τυχαίο ότι οι πρώτες καταγραφές νομοθεσίας γίνονται στους τοίχους ναών του θεού αυτού.
Η γνωστότερη ιδιότητα του Απόλλωνα ήταν αυτή του μουσικού. Εικαστικά, αλλά και μυθολογικά, ο Απόλλων είναι λυρωδός ή κιθαρωδός. Η απεικόνισή του με την ιδιότητα αυτή είναι αρκετά πρώιμη. Με επίκεντρο τη μουσική αναπτύσσεται ένας ακόμη μύθος, που αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τους μετέπειτα εικαστικούς καλλιτέχνες, αυτός του διαγωνισμού με τον σάτυρο Μαρσύα, o οποίος τόλμησε να προκαλέσει τον θεό, λέγοντας ότι ο αυλός ήταν όργανο ανώτερο από τη λύρα. Ο Απόλλωνας εξοργίστηκε, καθώς παραλίγο να χάσει τον διαγωνισμό, και τιμώρησε σκληρά τον Μαρσύα δένοντάς τον σε ένα δέντρο και γδέρνοντάς τον ζωντανό. Στον μύθο του Μαρσύα, όμως, διακρίνεται και ένα βασικό στοιχείο που διέπει όχι μόνο τη λατρεία αλλά και τη μετέπειτα φιλοσοφική θέαση: η διαφοροποίηση μεταξύ του απολλώνιου στοιχείου, που συμβολίζει το φως, την καθαρότητα του πνεύματος, τα υψηλά ιδεώδη, και του διονυσιακού στοιχείου, που συμβολίζει τον κόσμο των παθών και την παράφορη έκσταση.

Κείμενο: Δρ. Αφροδίτη Καμάρα, Ιστορικός