Η ανασκαφή στο οικόπεδο Γ. Παπαϊωάννου στην περιοχή της Τολοφώνας
© ΕΦΑ Φωκίδας, ΥΠ.ΠΟ.A

Σε ανασκαφή που διενεργήθηκε κοντά στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, στην Παραλία Τολοφώνας, ήρθαν στο φως αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και ταφές των Μεσοελλαδικών χρόνων (2000-1600 π.Χ.). Στο εσωτερικό της κοιλάδας, σε ένα απότομο λόφο,  στη θέση «Μαθιού ή Μαραθιού», σώζονται σημαντικά λείψανα οχύρωσης που η κυκλώπεια τοιχοδομία της συνηγορεί υπέρ της χρονολόγησής της στα μυκηναϊκά χρόνια (1600-1100 π.Χ.). Η εικόνα των οχυρώσεων συμπληρώνεται με τις οχυρώσεις στις θέσεις Μπούχουρη και Παλαιόκαστρο Βιτρινίτσας.

Στον παράκτιο λόφο Πίθα εντοπίζεται σημαντικός οικισμός των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων, τον οποίο προστάτευε οχυρωματικός περίβολος με τετράπλευρους πύργους.  Σε όλες τις πλευρές του λόφου η ανασκαφική έρευνα σε πολύ μικρό βάθος αποκαλύπτει οικοδομικά λείψανα, θεμέλια οικιών με πρόπυλο και αποθηκευτικούς χώρους, καθώς και θεμέλια δημοσίων κτιρίων που χρονολογούνται στους 3ο-2ο αι. π.Χ. Η έκταση και η σημασία των αρχαιοτήτων που έχουν εντοπιστεί  στο λόφο, οδήγησαν πολλούς μελετητές να ταυτίσουν αυτό τον ακμαίο οικισμό με την αρχαία Οιάνθεια, μια από τις σημαντικές πόλεις της δυτικής Λοκρίδας.
Στα ριζά του λόφου δίπλα από τη θάλασσα, διατηρούνται ορατά λείψανα μεσαιωνικού πύργου κτισμένου με λίθους από την αρχαία οχύρωση.
Από λίθους που προέρχονται από είτε από αρχαία επιμελημένα οικοδομήματα είτε από την οχύρωση έχει χτιστεί ο Ναός της Ευαγγελίστριας ή της Παναγίας της Πολυπορτούς, μιας τρίκλιτης βασιλικής που χρονολογείται στη μετάβαση από τον 10ο στον 11ο αι. μ.Χ. Κοντά στην εκκλησία Πολυπορτού παλαιότερα είχε καταστραφεί μικρός θαλαμοειδής τάφος μυκηναϊκών χρόνων.
Τέλος, στη θέση «Μαραθιάς» Ερατεινής αποκαλύφθηκε πίθος που περιείχε ταφή του 7ου αι. π.Χ. Ανάμεσα στα κτερίσματα της ταφής ξεχωρίζουν κορινθιακοί αρύβαλλοι (αγγεία για τη φύλαξη αρωμάτων και ελαίων) και ένας σκαραβαίος από φαγεντιανή που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άμφισσας.

Κείμενο: Ανθούλα Τσαρούχα, Αρχαιολόγος