Είσοδος λαξευτού τάφου, θέση Μύλος στο Γαλαξείδι,
© ΕΦΑ Φωκίδας, ΥΠΠΟ

Το Χάλειον, αρχαία πόλη της Δυτικής Λοκρίδας, ταυτίζεται σύμφωνα με τους μελετητές με το Γαλαξείδι. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από συνεχή παρουσία με σημαντικά ευρήματα ήδη από την Πρωτοελλαδική περίοδο (Ανεμοκάμπι, Πελεκάρης, Κεφαλάρι, νησάκι Αψηφιά). Σημαντικός είναι ο Μυκηναϊκός οικισμός στη θέση Βίλλα καθώς και ο οχυρωμένος γεωμετρικός οικισμός στο λόφο του Αγίου Αθανασίου (περίπου 700 π.Χ.). Στην αρχαϊκή και κλασική εποχή (7ος-4ος αι. π.Χ.), παράλληλα με τον οικισμό στη θέση Βίλλα, αναπτύχθηκε στον Άγιο Βλάση το θρησκευτικό και διοικητικό κέντρο της πόλης.

Γύρω στο 300 π.Χ. κατοικήθηκε η σημερινή θέση και οικοδομήθηκε, με πρωτοβουλία ίσως της Αιτωλικής Συμπολιτείας, το οχυρωματικό τείχος της. Το Χάλειον συνέχισε να κατοικείται γνωρίζοντας ιδιαίτερη ακμή μέχρι το 2ο αι. μ.Χ. Μέχρι και τον 10ο αιώνα μ.Χ. δεν γίνεται εκτενής αναφορά στην πόλη. Από την ερήμωσή της (981 μ.Χ.) από τους Βούλγαρους μέχρι και την Τουρκική κυριαρχία, το Γαλαξείδι πέρασε από τα χέρια των Γάλλων του δούκα των Πατρών και των Ιωαννιτών ιπποτών.

Στα μέσα του 15ου αιώνα (1446) το Γαλαξείδι πέρασε στην κυριαρχία των Οθωμανών. Ωστόσο Οθωμανοί αξιωματούχοι διέμειναν στην πόλη για πολύ μικρό διάστημα. Στο μεγαλύτερο μέρος της Οθωμανικής περιόδου το Γαλαξείδι κατοικούνταν μόνον από Χριστιανούς. Η ακμή του οφείλεται στην ανάπτυξη της ναυτιλίας του κατά τον 18ο αιώνα. Η άνθιση του εμπορίου (και λαθρεμπορίου) με τη δύση, κυρίως για τα αγροτικά προϊόντα της Κορινθίας και του Κορινθιακού κόλπου εν γένει, έδωσε έναυσμα στους Γαλαξειδιώτες να αναπτύξουν το στόλο τους και να εκμεταλλευθούν το εξαιρετικό φυσικό λιμάνι της πόλης τους. Ειδικά μετά τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774), πολλοί από αυτούς σήκωσαν ρώσικη σημαία στα σκάφη τους.

Παρά τα προνόμιά τους, οι Γαλαξειδιώτες συμμετείχαν εξαρχής στην ελληνική επανάσταση του 1821 και η πόλη τους καταστράφηκε δύο φορές από τα τουρκικά στρατεύματα, μία το 1821 και μία το 1825-26 από τον Κιουταχή. Ανέκαμψε όμως και σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα γνώρισε μεγάλη άνθιση ως εμπορικό και ναυτιλιακό κέντρο, γεγονός που μαρτυρείται και από τον παραδοσιακό οικισμό με τα ευρύχωρα σπίτια που αποπνέουν ευμάρεια.

Στη Μονή Σωτήρος, σε ένα ύψωμα λίγο έξω από την πόλη, βρέθηκε το 1864 από τον Κωνσταντίνο Σάθα το περίφημο “Χρονικό του Γαλαξειδιού”, που είχε γραφτεί στα 1703 από τον ιερομόναχο Ευθύμιο και αποτελεί μοναδική πηγή για την ιστορία της Φωκίδας από τα μεσαιωνικά χρόνια ως το έτος συγγραφής του.

Κείμενο: Δρ. Αφροδίτη Καμάρα, ιστορικός

[σύνδεση με μουσειο Γαλαξειδίου]